In de zomermaanden ben ik één week ambtenaar af en houw ik steen. Even iets geheel anders dan het reguliere werk op het ministerie van EZ. “Maar waarschijnlijk net zo stoffig” hoor ik dan wijlen mijn vader met een glimlach zeggen. Of hij daar gelijk in zou hebben of niet is een kwestie van smaak, maar dat beeldhouwen en beleid maken meer overeenkomsten vertonen dan je in eerste instantie zou denken is een waarheid als een koe.
Want wat is beeldhouwen? Volgens Michelangelo niets anders dan het “verwijderen van overtolligheden”, om zo het beeld dat al in de steen verstopt zit bloot te leggen. Net zoals de moderne ambtenaar zich bij het blootleggen van oplossingen voor maatschappelijke problemen moet ontdoen van “overtolligheden” die ons het zicht op die oplossingen ontnemen.
Dat lukt nooit zonder een goed plan vooraf en zonder dat je de steen (of de maatschappij) steeds vanuit verschillende kanten benadert. Iedereen die beeldhouwt weet dit. Want anders loop je vast op de beperkingen in de steen; er is immers altijd wel een hard stuk of een ader op een onhandige plaats die om aanpassing van je oorspronkelijke idee vraagt. Beeldhouwen is dan ook altijd balanceren tussen je idee vooraf en de eigenschappen van de steen.
Niemand omschreef dat balanceren mooier dan Michelangelo zelf, nota bene in een liefdesgedicht:
“De grootste kunstenaar kan niets verzinnen,
dat niet vooraf al in steen bestaat,
maar als zijn hand niet met zijn geest mee gaat,
zal hij het nooit van ‘t ruwe marmer winnen”
Michelangelo won zijn beelden van het ruwe marmer door steeds vanaf een andere kant als het ware de steen in te trekken. Omdat hij ook één van de meest gesjeesde beeldhouwers allertijden is (hij maakte op de hoogtijdagen van zijn roem tweederde van zijn beelden niet af) kan je dit proces in een aantal beelden goed zien. Zoals in de Atlas-Slaaf in Florence. Michelangelo bevrijdt deze Titanenzoon door aan drie zijden overtolligheden weg te hakken. Hij zou het beeld niet afmaken, en liet ons zo een prachtig kijkje in het proces van sculpturaal balanceren na.
Toen ik Michelangelo’s gedicht over de essentie van beeldhouwen begin jaren negentig voor de eerste keer las was ik overdonderd. Ik werkte als ambtenaar-broekie mee aan het tweede Milieubeleidsplan. Een complex beleidsproces waarbij we continue balanceerden tussen wat naar ons idee nodig was voor een beter milieu en wat draagvlak had in de samenleving. Ik leerde daarbij dat ook “de grootse ambtenaar niets kon verzinnen, dat niet al vooraf in de samenleving bestond”. Maar, zo leerde ik van Michelangelo en uit de praktijk, met een goed eigen idee vooraf kon je ver komen. Zeker als je ervoor zorgde altijd vanuit verschillende kanten met de samenleving in dialoog te zijn. Een les die volgens mij nog steeds staat als een huis. Iedere netwerkende ambtenaar zal dat beamen.
Kortom, beeldhouwen en beleid maken lijkt meer op elkaar dan je in eerste instantie zou denken. In die zin kan ik niet anders dan constateren dat ik al beeldhouwende eigenlijk hetzelfde doe wat ik altijd al doe. Al zal ik iets stoffiger thuiskomen. Op dat punt zou mijn vader het (zoals wel vaker) bij het rechte eind hebben gehad.
© Martin Lok (15 augustus 2014)
Gegevens kunstwerk Naam: Atlas Slaaf Maker: Michelangelo Buonarroti (Caprese 1475 - Rome 1564) Wanneer is het gemaakt: ca. 1520-1530 Formaat: h 277 cm Materiaal: marmer Waar te vinden: Galleria dell'Accademia (Florence, Italië)
NB Deze column verscheen eerder ook op de Intranet-website van het ministerie van Economische Zaken
